MIDAWGA YURUB IYO DALALKA KA HORYIMAADO DIB U CELINTA QAXOOTIGA AAN SHARCIGA AHAYN,MAXAA KALA HAYSTA?

(SAWIRKA)-GUDIGA YURUB.

(BRUSSELES)-Gudiga Yurub ayaa soo bandhigay qorshayaasha miisaaniyada mustaqbalka fog ee soo socota, taasoo dhan 2 trillion oo Yuuro. Sharaxaaddan, InfoMigrants waxay jebisay soo jeedinta, waxayna sharraxaysaa waxa ey uga dhigan tahay socdaalka mustaqbalka iyo maamulka magangalyada. Miisaaniyadda soo socota, oo loo yaqaan Qaab-dhismeedka Maaliyadeed ee Sannadlaha ah (MFF), waxay dhaqangeli doontaa laga bilaabo 2028 ilaa 2034. Guddiga Yurub qaybta fulinta ee Midowga Yurub ayaa soo bandhigay hindiseheeda ku saabsan sida loo kharash gareynayo miisaaniyaddaas, iyada oo wadarta biil dhan 2 trillion Yuuro. Tani waa uun talaabadii ugu horeysay ee geedi socod dheer oo sharci, oo ey ku lug leeyihiin baarlamaanka Yurub iyo Golaha, waxaana jiri kara isbedelo badan. Si kastaba ha ahaatee, soo jeedinta Gudiga waxa ey tilmaan adag ka bixinaysaa sida maalgelinta loo qoondayn doono iyo waxa mudnaanta leh.  Guddiga ayaa sheegay in soo jeedintooda ey tahay "Hami iyo firfircooni" si ey uga jawaabaan caqabadaha muhiimka ah ee Midowga Yurub. Waxaa ka mid ah socdaalka arrin in uu ahaa hore iyo xarunta siyaasadda Midowga Yurub muddo dheer, khilaafka maaraynta socdaalka aan caadiga ahayn, fadeexado badan oo ku lug leh Hay'adaha EU ee ku lug lahaanshiyaha maraakiibta dilaaga ah, doodaha socdaalka iyo ammaanka gudaha, isticmaalka socdaalka ee lagu eedeeyay dalalka aan Midowga Yurub ka midka ah,sida Ruuushka iyo Belaruus, sida 'nidaamka dagaal Hybrid' iyo dhinacyo kale oo badan oo ka mid ah hirgelinta cusub. "Soo galootigu waa caqabad reer Yurub ah oo ey tahay in lagu xalliyo xalka Yurub," ayuu yiri Guddiga. Sharaxan, InfoMigrants waxay jebinaysaa waxa aan filan karno iney u ekaato.

WAA MAXAY MIISAANIYADDA EU?

Miisaaniyadda Midowga Yurub waa lacagta ey EU-du soo ururiso, inta badanna laga helo tabarucaadka dalalka xubnaha ka ah, si loogu maalgeliyo mashaariicda wax ka qabanaya caqabadaha caalamiga ah oo ey wadaagaan midowga. MFF waa miisaaniyada mustaqbalka fog ee EU, oo dejisa kharashaadka guud ee mudada todobada sano ah. Intaasi waxaa lagu wadaa in sanad walba la meel mariyo miisaaniyad sanadeedka,ka dib marka Baarlamaanka iyo dowladaha xubnaha ka ah ey ku heshiiyaan. Lacagahaas waxaa lagu bixiyaa qalabyo kala duwan oo ey maamulaan inta badan labada EU iyo dalalka xubnaha ka ah wax ka qabashada arrimaha sida ku dhaqanka sharciga, cilmi-baarista iyo hal-abuurka, tartanka, isbedelka cimilada iyo, dabcan, socdaalka.

SIDEE LOO QOONDEEYEY MIISAANIYADDA SOCDAALKA ILAA HADDA?

Maalgelinta Midowga Yurub ee socdaalka, magangalyada iyo xuduudaha, oo ey weheliso kharashaadka dawladaha xubnaha ka ah, ayaa sida caadiga ah lagu bixiyaa agabyo kala duwan. Kuwaas waxaa ka mid ah Sanduuqa Magangalyada, Socdaalka iyo Isdhexgalka (AMIF) iyo Maareynta Xuduudaha iyo Qalabka Visa (BMVI), iyo sidoo kale Sanduuqa Amniga Gudaha ee la xiriira (ISF) iyo Xaafadda, Horumarinta iyo Qalabka Iskaashiga Caalamiga ah (NDICI). Wakaaladaha gaarka ah waxay sidoo kale helaan maalgelin, sida Frontex , ciidamada xuduudaha dibadda ee EU, iyo Wakaalada Midowga Yurub ee magangalyada (EUA). Miisaaniyadda 2021-2027 ee socdaalka, oo ey ku jirto dib u eegis lagu sameeyay ka dib markii ey dhaqan gashay, ayaa dhan ku dhawaad 25 bilyan oo Yuuro.

SIDEE BEEY HINDISAHA MIISAANIYADDA CUSUB WAX U BEDELLEE?

Inta aan ognahay ilaa hadda, waxaa jira saddex arrimood oo muhiim ah in la xuso. Marka hore, dhammaan hababka maalgelinta socdaalka waxa lagu ururin doonaa hal sanduuq oo guud. Midda labaad, lacagta loo qoondeeyay arrimaha socdaalka waxa aad looga kordhinayaa miisaaniyadii hore. Ugu dambayntii, soo jeedintan,Gudiga waxa ey siiyeen xuduudaha mudnaanta koowaad. Hababka maalgelinta socdaalka waxa lagu ururin doonaa hal sanduuq oo guud.

ISBEDELKA QAABDHISMEEDKA:

Gudiga waxa ey soo jeediyeen miisaaniyad ey sheegeen iney noqon doonto mid dabacsan oo la qabsan karta. "Waxaan rabnaa adkeyn yar oo ku jirta miisaaniyaddan," ayuu yiri Guddoomiyaha Guddiga von der Leyen. Halka miisaaniyadihii hore loogu qoondeeyay maalgelinta socdaalka iyadoo loo maraayo agabyada kor lagu soo sheegay, miisaaniyada soo socota waxay kuwa kale ee ku jira 'arrimaha guriga' ee kala duwan u rogi doontaa hal qalab - 'Qorshaha Iskaashiga Qaran iyo Gobolka.' Tani, ayaa lagu doodaa, iney ka caawin doonto dalalka xubnaha ka ah iney si deg deg ah uga jawaabaan caqabadaha iyo dhibaatooyinka soo baxaya, oo ey ku jiraan kuwa la xiriira socdaalka. Qaab dhismeedka cusub wuxuu si weyn u xakameyn doonaa dowladaha xubnaha ka ah, iyadoo meesha laga saarayo bartilmaameedyada kharashaadka si loo yareeyo culeysyada maamulka, iyo iyadoo Guddiga uu si toos ah u maareynayo qayb yar oo ka mid ah maalgelinta guud. Waxa kale oo ey u muuqataa iney la macno tahay, halka maalgelinta barnaamijyada kala duwan ey inta badan si toos ah Midowga Yurub si toos ah gobollo gaar ah, hadda dawladaha qaranku waxay yeelan doonaan in ka badan kantaroolo waxa meesha tagaa.

MAALGELINTA LA KORDHIYEY:                                              

Maalgelinta socdaalka ayaa si isdaba joog ah u kordheysay miisaaniyadihii hore, soo jeedinta cusub ee MFF ayaa sii socota habkaas, iyada oo maalgelinta socdaalka, xuduudaha iyo amniga ey saddex jibaarantay 81 bilyan oo Yuuro . Korodhkan wax lala yaabo ma aha. Dawladaha xubnaha ka ah ayaa ku baaqayay muddo dheer, iyadoo tahriibtu ey tahay arrin siyaasadeed oo kulul, durbadiiba way caddaatay qaabka miisaaniyaddu u socoto.  "Heshiisku wuxuu ahaa asal ahaan in miisaaniyadii (kii hore) eysan runtii ku filneyn si loo daboolo caqabadaha iyo himilooyinka Midowga Yurub," ayey tiri Helena Hahn, oo ah falanqeeye siyaasadeed oo ka tirsan Xarunta Siyaasadda Yurub ee Brussels, oo la hadlaysa InfoMigrants. Qaab dhismeedka cusub wuxuu adkeynayaa in si sax ah loo sheego sida lacagta loo bixin doono, gaar ahaan marka la eego aaladaha aan kor ku soo sheegnay (AMIF, BMVI, iwm), kuwaas oo wali jiri doona laakiin la isku wada duubi doono. Marka ey timaado Hay'adaha, Frontex waa iney laba jibaarto miisaaniyadeeda ilaa 11.9 bilyan oo Yuuro taasoo maalgelin doonta balaarinta qorshaysan ee hawlgallada sanadaha soo socda. Hay'adda EU-da ee magangalyada, oo ka taageerta dawladaha xubnaha ka ah bixinta ilaalinta caalamiga ah, ayaa heshay koror yar oo ka yar 80 boqolkiiba ilaa 2.28 bilyan oo Yuuro. Soo jeedinta Gudiga ee miisaaniyada ee dhanka arimaha gudaha.

XOOGA OO LA SAARO XUDUUDAHA,SOO NOQOSHADA…

Marka la eego soo jeedinta guud ee Gudiga, waxa soo baxaya mudnaan cad. Mid ka mid ah kuwani waa fulinta heshiiska socdaalka iyo magangalyada EU, nidaamka magangalyada guud ee EU-da oo dhan. Axdigu waa mid adag oo qaali ah, waxaana la filayaa inuu u baahan yahay maalgashi ka badan wakhtiga kama dambaysta ah ee hirgelinta magac ahaan ee bartamaha 2026. Dawladaha xubinta ka ah ayaa diiday iney bixiyaan kharashka ku baxaaya fulinta, iyo in kasta oo ey ku qasban yihiin iney dhabarka u ritaan qaar ka mid ah kharashaadka, Midowga Yurub ayaa sidoo kale laga filayaa inuu ku darsado. Muhiimadda ugu weyn ee soo jeedinta Gudiga ayaa ah xoojinta xuduudaha EU-da iyo amniga gudaha iyada oo la bixinayo taageerada magangalyada iyo ka mid noqoshada. Ku dhawaad kala bar maalgelinta 34 bilyan oo Yuuro ayaa loo qoondayn doonaa xoojinta xuduudaha, oo ey ku jiraan awoodaha fulinta sharciga oo la xoojiyey iyo agabka iyo teknoolojiyadda ciidamada xuduudaha. Dukumeentiyada soo jeedintu aad bay ugu cad yihiin halka xooga la saarayo iyo (taas oo ah) xuduudaha iyo amniga," Josephine Liebl, oo ah Madaxa u doodista Golaha Yurub ee Qaxootiga iyo Musaafurinta, ayaa u sheegtay InfoMigrants. Taas bedelkeeda, ayey tiri Liebl, soo jeedintu waxay hoos u dhigaysaa magangalyada iyo barnaamijyada ka mid noqoshada, "inkasta oo aan aragno baahiyo muhiim ah oo Yurub oo dhan ah marka la eego hubinta in nidaamyada magangelyadu shaqeeyaan, iney jirto awood ku filan oo soo dhaweyn ah, iyo in dadka halkan yimaada la taageero." Bartilmaameedyada gaarka ah ee kharashaadka barnaamijyada noocan ah ee lagu arkay miisaaniyadihii hore waa laga saaray. Xakamaynta socdaalka waxa kale oo lagu dhaqmi doonaa 200 bilyan oo yuuro Global Europe Instrument, kaas oo bedelaya Xaafadaha, Horumarinta iyo Iskaashiga Caalamiga ah oo ah isha ugu weyn ee maalgelinta mashaariicda ka baxsan Midowga Yurub. Kuwaas waxaa ka mid ah waxyaabo ey ka mid yihiin kaalmada horumarinta iyo barnaamijyada bulshada, iyo sidoo kale maalgelinta waxa loogu yeero iskaashiga socdaalka, sida EU ayaa la leh Tunisia iyo Masar. Iskaashatada noocan oo kale ah waxay u arkaan wadamadaas iney u dhaqmaan sidii wakiillada xakamaynta socdaalka dibadda ka hortagga dadka isku dayaya iney ka baxaan dhulalkooda Yurub. Qalabka Global Europe Instrument ayaa sidoo kale lagu xusay inuu soo bandhigay qodob ka dhigaya cadaadis dalalka soo koraya iney aqbalaan in badan oo muwaadiniintooda ah oo laga soo tarxiilay Midowga Yurub, iyadoo lagu riixayo in la kordhiyo 'soo celinta'. Sida ku cad hindisaha cusub, wadamada soo koraya waxay arki karaan in la hakiyo ama la joojiyo maalgelinta horumarinta haddii ey aqbali waayaan muwaadiniintooda dib u soo celinta, inkastoo tani eysan khusayn gargaarka bini'aadanimo.

WAA MAXAY DHALIILAHA LOO JEEDINAAYO MIISAANIYADDA CUSUB EE SOCDAALKA?

Ururo badan oo aan dawli ahayn iyo Ururada bulshada rayidka ah ayaa sheegay in soo jeedinta Gudiga ey culayska saarayso xuduudaha iyo amniga iyada oo wax u dhimaysa xuquuqda aasaasiga ah ee dadka iyo samahaba. Maalgelinta la kordhiyay ee Frontex(kooxda ilaalisa Xeebaha YuruB) waxay keentay dhaleecayn gaar ah. Hay'adda xuduudaha ee Midowga Yurub ayaa si isdaba joog ah loogu eedeeyay sanadihii ugu dambeeyay iney ku guuldareysatay iney ilaaliso xuquuqda dadka iyo xogta shakhsi ahaaneed, ku lug lahaanshaha 'dib-u-celinta' rabshadaha leh ee xuduudaha Yurub iyo, marar badan, ku guuldareystay iney wax ka qabato xaaladaha nolosha laga hortagi karo. Ka saarista bartilmaameedyada kharashaadka ee magangalyada iyo barnaamijyada ka mid noqoshada ayaa keentay in kooxaha qaar ey ka walwalaan in baahiyaha dadka horay Yurub ugu noolaa la dayacmi doono. "Haddii dalalka xubnaha ka ah qaarkood eysan ku qasbanayn iney ku bixiyaan arrimahan," ayey tiri Josephine Liebl oo ka tirsan ECRE, "waxay isticmaali doonaan dhammaan lacagaha ey ka helaan Midowga Yurub, tusaale ahaan, xuduudaha ama soo celinta." NGO-yo kale ayaa sheegay in soo jeedintu ey dib ugu laabanayso ballanqaadyada Midowga Yurub ee meelaha kale sida isbeddelka cimilada, qiimaha nolosha iyo ilaalinta bulshada si ey lacagta ugu shubaan ammaanka xuduudaha iyo 'jabka' dadka doonaya iney Yurub gabaad ka dhigtaan. Soo jeedintu "waxay jaraysaa barnaamijyada bulsheed ee guud ahaan Gudiga, iyada oo ku wareejinaysa hantida dadweynaha ee aan horay loo arag ee militariga xuduudaha, wax soo saarka hubka, iyo kaabayaasha ilaalinta," ayaa lagu yiri bayaan ka soo baxay Equinox Initiative for Racial Justice. Isla mar ahaantaana, Chiara Catelli, oo leh hay'ad samafal oo loogu talagalay soogalootiga aan sharciga lahayn ee PICUM, ayaa warbixin kooban ku sheegtay in soo jeedintan eysan caddayn lacag badan oo bulsho, "oo ey ku jiraan haddii waxyaabaha ey ka midka yihiin helitaanka adeegyada iyo dagaalka ka dhanka ah saboolnimada carruurta ayaa mudnaanta la siin doonaa." Ugu dambeyntii, qaab-dhismeedka cusub ee maalgelinta - oo dhammaantood la isku daray ayaa kor u qaaday welwelka ku saabsan daahfurnaanta iyo isla xisaabtanka walaaca sii kordhaya marka lacagta lagu isticmaalo meel ka baxsan Midowga Yurub. Marka ey timaaddo maalgelinta dibedda ee Midowga Yurub ey siiso waddamada saddexaad sida Tunisia iyo Liibiya ee xakamaynta socdaalka, taasoo hadda ka dib la bixin doono iyada oo loo marayo Global Europe Instrument, Chris Jones oo leh xuquuqda NGO-ga Statewatch ee warbixin kooban ayaa yiri, "waa arrin adag in la arko sida wax kasta oo qiyamka xuquuqda bini'aadamka ah ama ilaalinta si dhab ah loo ilaalin karo."

ISHA-IM.